کد مطلب:1392 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:21

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

از ديدگاه قرآن معاني سنت چيست؟

سنّت به معناي طريق و اصل و قانون و به معاني متعدّد, در قرآن آمده است.
با نظر به آيات قرآني كه شامل كلمه سنّت و سنن است توجّه و آموزش و تجربهاندوزي از سنّتهاي تاريخ امري است لازم و بدون كوشش در اين مسير, نه تنها شناسائي ما درباره سرگذشت بشري و طرق و اصول و قوانين حاكمه در تاريخ ناقص خواهد بود, بلكه از يك جهت بايد گفت: بدون كوشش مزبور, معارف ما درباره هويّت انسان و مختصّات موقّت و پايدار و مفيد و مضّر, بقدري ناچيز خواهد بود كه شايستگي توجّه و اعتناء را از دست خواهد داد. بهر حال, بر خلاف سطح بينان و مردم كم اطّلاع كه گمان ميكنند اسلام به تاريخ و سرگذشت بشري توجّهي ندارد, با در نظر گرفتن قصّههاي فراواني كه خداوند در قرآن براي شناساندن انسان در دو منطقه (انسان آنچنانكه هست) و (انسان آنچنانكه بايد) تذكّر داده و مخصوصاً با در نظر داشتن تذكّر فراوان در انواع سنّتهائي كه در تاريخ مورد پيروي بوده يا ميبايست مورد پيروي و تبعيّت قرار بگيرد, بطلان گمان آن مردم بي اطّلاع ياغرض ورز با كمال وضوح اثبات ميشود. ما اكنون ميپردازيم به بيان انواع سنّتها كه درقرآن آمده است:
1ـ سنّت بمعناي طريق يا اصل نافذ در اجتماع كه از مدّتي پايداري برخوردار بوده و اجتماع يا اجتماعاتي را تحت تأثير قرار داده است:
«قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيُروا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُواكَيْفَ كَانَ عَاقِبَهُ الْمُكَذِّبِيِنَ» آل عِمران/137
[پيش از شما سنّتهائي گذشته است, در روي زمين سير كنيد و ببينيد چگونه بود عاقبت تكذيب كنندگان.]
در اين آيه سير در روي زمين و بررسي و تحقيق در سنّتهائي كه در روي زمين بروز و مدّتي از زمان را در جريان بودهاند, مورد دستور قرار گرفته است. مسلّم است كه اين سير و بررسي براي پر كردن حافظه و سياه كردن كاغذهاي سفيد فقط نيست, بلكه از توجّه دادن مردم در ذيل آيه مباركه به سرنوشت نهائي تكذيب كنندگان پيامبران و پيامهاي خداوندي كه بوسيله آنان و بوسيله عقل و وجدان به مردم ابلاغ گشته است. معلوم ميشود كه منظور از سير و بررسي, شناخت علل و معلومات و اصول و قوانين حاكم در تاريخ بوده است.
2ـ «قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا إنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ مَاقَدْ سَلَفَ وَإِنْ يَعُودُوافَقَدْ مَضَتْ سُنَّهُ الْأَوَّلِينَ» الأنفال/38
[به آن كساني كه كفر ورزيدهاند بگو: اگر از [كفر و پليديها] خودداري كنند, خطاهاي گذشته آنان آمرزيده ميشود و اگر بهمان كفر وپليديها برگردند, سنّت گذشتگان [كه عذاب و مشاهده نتايج دردناك عقايد منحرف و اعمال ناپاك است] در گذشته ثابت شده است.]
يعني اين يك قانون است كه انسان در گرو اعمال و انديشههاي خويش است.
عمل و عكس العمل يا »فعل و ردّ فعل«در همه شئون حياتي انسانها چه در حال انفرادي و چه در حال جمعي بدون استثناء حاكميّت دارد, چنانكه قانون علّيّت با اشكال گوناگونش در هر دو قلمرو انسان و جهان حاكميّت دارد.
اين معني را براي سنّت در سوره الحجر آيه 13 و الإسراء آيه 77 و الكهف آيه 55 و الأحزاب آيه 38 و 63 و فاطر آيه 43 و غافر آيه 85 نيز منظور شده است. و در همه اين موارد بروز نتيجه اعمال انسانها در امتداد تاريخ مانند بروز معلول به دنبال علّت خود گوشزد شده است آيه 26 سنّتهاي شايستهاي را كه در تاريخ گذشته بشري در جريان بودهاند توصيه مينمايد:
«يُرِيدُ اللّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَ يَهِدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ...» [خداوند ميخواهد براي شما بيان كند و شما رابه سنّتهاي اقوام پيش ازشما هدايت كند.]
بنا براين, در فلسفه تاريخ از ديدگاه اسلام حتماً اصل يا قانون عمل وعكس العمل ناشي از يك نظم ثابت در قلمرو حيات انسانها وجود دارد كه بدون پذيرش آن, تاريخ بشر قابل تفسير و تحليل نميباشد.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 16
آية الله محمدتقي جعفري